آب انبار سردشت

1.    موقعیت طبیعی اثر:
شهرستان فردوس  در طول شرقی 58 درجه و9 دقیقه و عرض جغرافیایی 34 درجه واقع شده است و ارتفاع شهرستان از سطح دریا 1275 متر است.شهرستان فردوس از طرف شمال به شهرستان گناباد وکویر نمک،از شرق به دهستان نیمبلوک از شهرستان قائن از جنوب به بخش خوسف ودشت لوت واز غرب به شهرستان طبس و کویرنمک محدود است واین شهرستان بین دو رشته کم ارتفاع کوه کلات وکوه سیاه وکوه زول در شرق و کوه طبس در مغرب واقع شده است که بلندترین آن سیاه کوه با2813متر بلندی است.این ناحیه به دلیل مجاورت با ،کویر مرکزی و لوت دارای آب وهوایی صحرایی و خشک است وبه دو بخش کوهستان(شمالی) ودشت(جنوبی) تفکیک میشود.متوسط میزان بارندگی سالانه در دو بخش 200میلیمتر ومتوسط درجه حرارت روزانه 25 تا 30 درجه سانتیگراد می باشد. این شهرستان در نیم حلقه زلزله مدیترانه واقع شده و هر چندگاه یکبار زلزله های شدیدی آنرا میلرزاند (زلزله سال های1320 و 1347) .در این منطقه اثار چین خوردگی های شدید مشاهده می شود.
گسل ها و شکستگی های متعدد در تمام طبقات از جمله دوران چهارم زمین شناسی دیده می شود. آتشفشانی ها و زلزله های فراوان نشان می دهد که جنبش های کوه زایی آلپی در این محل هنوز به پایان نرسیده و این منطقه از نظر تکنونیک منطقه ای بی ثبات شمرده می شود. بیشتر زلزله های منطقه بر اثر فعالیت های تدریجی گسل های خضری و دشت بیاض روی می دهد.
قبل از زلزله 1347 محیط شهر فردوس حدود 8 کیلومتر بوده است که از غرب و جنوب غربی به فلکه خیابان (طبس گلشن) و از شرق به میدان پهلوی (صاحب‌الزمان) و خیابان شرقی آن محدود می‌شده است. از سمت شمال شرقی به ساختمان جدید گروهان ژاندارمی و از سمت جنوب حداکثر محدود به کوچه سعیدی و گورستان خاموشی بود. بنابراین توسعه شهر فردوس بین سالهای 1308 تا 1347 نسبتاً کند بوده و شهر رشد و گسترش چندانی نداشته است.
محله‌های پنجگانه شهر (سادات، عنبری، میدان، تالار و سردشت) با همین کوچه‌های پیچ در پیچ به یکدیگر راه پیدا می‌کرد؛ تنها چند دهه بیشتر نبود که خیابان اصلی شهر وجدان یکپارچه آن را دوپاره و شهر را عملاً به دو قسمت تقسیم کرده بود. اما ارگ و قلعه شهر، که آن همه از دیرباز آوازه داشت با تخت هلاکویش که در عصر تاتار از پیکر پاک پدران در خاک و خون کشیده ما بر آمده بود، سالها بود که روبه ویرانی و تباهی گذاشته بود؛ برج و بارویش سر یر خاک نهاده بود و خندق افسانه‌ایش به مزرعه‌ای فکسنی و بی‌نام و نشان بدل شده بود؛ پیشروی ساختمانها در این سالها آخر قلب آن کهندژ تاریخ نشان را شرحه شرحه می‌کرد.
2.    موقعیت فعلی اثر:
شهرستان فردوس- بخش مرکزی-جنوب غربی فردوس- خیابان رسالت- شهر تون متروک-محله سردشت
آب انبار سردشت در محله سردشت که یکی از محلات اعیان نشین تون است تقریبا در مرکز محله در مجاورت با منازل افراشته و صدرالسادات در دسترس عموم بوده است.
3.    مشخصات پلاک ثبتی اثر:

4.    تاریخچه و وجه تسمیه اثر:
از آنجا که این بنا یکی از بناهای اساسی محله بوده و همیشه مورد نیاز مردم می باشد می توان حدس زد که قدمت این بنا به اوایل دوران صفوی برمی گردد و چون این آب انبار در محله سردشت واقع شده و مهمترین آب انبار این محله است به این نام معروف می باشد.
5.    سوابق پژوهشی اثر ،شناسایی،بررسی،گمانه زنی،حفاری
هیچ گونه گمانه زنی یا حفاری قبلا روی این بنا انجام نگرفته است.
6.    نوع و توضیح مالکیت اثر:
این بنا در زمان استفاده از آن یک بنای وقفی بوده که در حال حاضر به دلیل واقع شده در محدوده تاریخی شهر تون جزء  املاک سازمان میراث فرهنگی قرار گرفته است .
7.    مشخصات اثر- بنا:
آب انبار سردشت در مرکز محله سردشت در دسترس عموم بوده که دارای یک ایوان ورودی آجری است که از طرف شمال شرقی چسبیده به بناهای خشت و گلی اطراف است و روبرو و سمت غرب ایوان ورودی کوچه قرار دارد. با 34 پله با پاشیر می رسد که در فضای پاشیر آن دو سکو به ارتفاع 5/0متر وجود داشته و از 4 طرف با 4 قوس پوشش داده می شود در بالای سقف آن یک سوراخ با دهانه حدود 1 متر قرار دارد که به نظر میرسد وجود این سوراخ که تا سطح زمین ادامه می یابد و در حال حاضر مسدود است به دو علت تهویه داخل و پخش بار بالای سقف آن و اطراف باشد. مخزن آب انبار نیز در میان خرابه های بناهای اطراف واقع شده است. مصالح بنا از ملات ساروج ،ملات آهک ،آجر21*11*5وکاهگل می باشد.
8.    ویژگی اثر :
ویژگی بارز اثر در دسترس بودن آن است. همچنین گنبد مخزن آن که در میان بناهای مجاور ناپیدا است قابل توجه می باشد.
9.    نوع بهره برداری اثر :
بنای مذکور در گذشته بعنوان منبع آبرسانی آشامیدنی این محله مورد استفاده عموم بوده که بعد از تخلیه شهر تون این آب انبار نیز بلااستفاده شده است.
10.    اقدامات انجام شده در مورد حریم اثر:
محدوده شهر تاریخی تون که این بنا نیز در این محدوده است به صورت یک مجموعه تعیین حریم گردید، وهرگونه دخل و تصرف و کاوش در محدوده و تعمیر و مرمت با اجازه میراث فرهنگی امکانپذیر است.
11.    توضیح دخل و تصرفات انجام شده و مشهود در اثر :
در بنای مذبور هیچ گونه دخل و تصرفی مشاهده نمی شود.
12.    توضیح تعمیرات گذشته در اثر:
از نمونه های تعمیرات انجام شده روی بنا می توان به بند کشی های ایوان ورودی بنا اشاره کرد.
13.    توضیحات ضروری و اختصاصی اثر:
این آب انبار مهمترین بنای عام المنفعه این محله می باشد که نکته جالب توجه آن این است که برخلاف دیگر بناهای این محله که بر اثر زلزله خسارت زیادی دیده اند ،این بنا بجزء ایوان ورودی آن کاملا سالم مانده است.

14.    شرح وضعیت موجود خطرپذیری و دلایل آسیب های وارده:
ورودی آب انبار که در گذشته بصورت یک سردر با شکوه بوده در حال حاضر خسارت زیادی دیده ، بطوریکه مقدار زیادی از آجرهای روی ایوان وپشت آن فرو ریخته است. همچنین در موردگنبد آب انبار باید گفت که بارهای ریخته شده زیادی روی بدنه های آن قرار گرفته که بر سرعت تخریب بنا می افزاید.شوره زدگی های زیادی نیز در بدنه داخلی آن مشاهده می شود.
15.    ذکر منابع و مآخذ گزارش:
یاحقی – بوذرجمهری، فردوس /تون،انتشارات آستان قدس رضوی-مشهد 1374